Κοίταζα τα φώτα του κενού
και η αγάπη έρμαιο στην θάλασσα της μνήμης,
είναι μια καρδιά με υπόσταση θεού
μια ανάμνηση στις νύχτες της Μεσσήνης.
Φρέσκος πόνος, ταξίδι του θανάτου
και ηρέμησα σε ύπνο διπλανού,
οχύρωσα τις λέξεις μου με οράματα νεκρού
και οι στίχοι γίναν αίμα που τρέχει απ'τον νου.
Οι Άγριες Φράουλες είναι μια ταινία σταθμός στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου. Δεν νοείται σινεφίλ, που σέβεται τον εαυτό του, να μην την έχει δει. Ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν, απ΄τους κορυφαίους κινηματογραφιστές της ιστορίας σύμφωνα με τον Κιούμπρικ, αποτελεί την Σουηδική ονείρωξη κάθε λάτρη της μεγάλης οθόνης.
Η υπόθεση είναι η εξής. Ο Ίσακ Μποργκ είναι καθηγητής ιατρικής ο οποίος πρέπει να ταξιδέψει στην Στοκχόλμη για να παραλάβει ένα τιμητικό βραβείο για τα 50 χρόνια προσφοράς στο επάγγελμα του. Μετά από έναν παράξενο εφιάλτη αποφασίζει να ταξιδέψει με αυτοκίνητο μαζί με την νύφη του Μαριάν. Στο ταξίδι αυτό θα συναντήσει διάφορα πρόσωπα που θα του φέρουν στο μυαλό αναμνήσεις του παρελθόντος, σκέψεις για την κενότητα της ύπαρξης του και μια χωρίς τελειωμό φιλοσοφική αναζήτηση για την ζωή και το θάνατο.
Πριν σχολιάσω και εξηγήσω( απ'την δική μου οπτική γωνία ) την ταινία, παρακαλώ όποιον διαβάζει αυτό το κείμενο, να δει το παρακάτω βίντεο και να σηκωθεί και να χειροκροτήσει προς ένδειξη σεβασμού στην τέχνη. Η συγκεκριμένη σκηνή είναι ποίηση, είναι ζωγραφική, είναι ο επίγειος θεός, είναι η ελπίδα ότι μπορείς να δεις τον ουρανό, είναι το πνεύμα και η σκέψη, είναι η ζωή.
Είναι ένας εφιάλτης. Είναι πραγματικότητα; Είναι φαντασία; Είναι και τα δυο. Ένας άδειος δρόμος με ερειπωμένα σπίτια. Το αληθινό πρόσωπο της κοινωνίας πίσω από την μάσκα της συντροφικότητας. Ένα ρολόι χωρίς δείκτες. Δηλαδή ένα άχρηστο ρολόι. Η αοριστία του χρόνου. Η ματαιότητα του χρόνου.
Δυο μάτια σε κοιτάνε κάτω από το τίποτα του χρόνου. Είναι τα δικά σου μάτια μέσα απ' τον καθρέφτη του υποσυνείδητου. Ο ήχος της καρδιάς που χτυπάει έντονα. Είναι η συνειδητοποίηση της ζωής που χάθηκε μέσα στην συμβατικότητα. Είναι η ζωή που δεν έζησες. Είναι η σιωπή που απόφευγες, αλλά τώρα σου χτυπάει την πόρτα.
Ξάφνου ένας άνθρωπος μες στην ερημιά. Επιτέλους, ένας άνθρωπος να μιλήσεις. Μια ελπίδα που θα σε σώσει από την σιωπή, την σκέψη και την αυτοκριτική. Πας να τον πλησιάσεις, έχει γυρισμένη την πλάτη. Όπως γυρισμένη την πλάτη σου έχουν όλοι οι άνθρωποι που συναναστράφηκες σε όλη σου την ζωή. Και όταν πλησιάζεις κοντά τους για να επικοινωνήσεις, να γλιτώσεις από την μοναξιά; Μια μάσκα.
Σε τρομάζει η μάσκα, αλλά κάτω από την μάσκα κρύβεται ένας νεκρός. Ένας νεκρός που δεν τόλμησε να ζήσει, να απομακρυνθεί απ΄την ασφάλεια της μάσκας.Οι καμπάνες χτυπάνε. Δυο μαύρα άλογα σέρνουν το κάρο και εσύ τα παρακολουθείς. Έτσι παρακολουθείς και τον δικό σου θάνατο μέσα στην υποτιθέμενη ζωή.
Το κάρο βρίσκει εμπόδιο σε μια λάμπα. Σπάει μια ρόδα και πάει να σε χτυπήσει. Το πρώτο ταρακούνημα του πνεύματος που επαναστατεί και θέλει να σε ειδοποιήσει. Πέφτει κάτω η κάσα. Πας να δεις το περιεχόμενο και βλέπεις την αλήθεια κατάματα. Το πνεύμα σου τα κατάφερε. Ο νεκρός μες στην κάσα είσαι εσύ. Ξυπνάς από τον εφιάλτη(;). Είναι νωρίς ή αργά;
Μια συγκλονιστική σκηνή, μια αποκάλυψη. Ο καθηγητής ξυπνάει και αποφασίζει να πάει στην Στοκχόλμη με το αυτοκίνητο. Ένα μικρό βήμα για την διάλυση της ρουτίνας και του θανάτου. Μια μικρή ανάσα ζωής που ανταποδίδεται. Η νύφη του και συνταξιδιώτης του σε αυτό το παράξενο ταξίδι, του φανερώνει αλήθειες για τον εαυτό του. Δεν δίνει σημασία. Την αλήθεια την βρίσκει κανείς μόνος του.
Κάνουν στάση στο σημείο που περνούσε τα παιδικά του χρόνια και οι αναμνήσεις ζωντανεύουν. Τα λάθη του παρελθόντος κάνουν την εμφάνιση τους. Λάθη που είχε κρύψει καλά χάνοντας τον εαυτό του στην δουλειά. Ο αδερφός του που του έκλεψε τον εφηβικό του έρωτα και η παρωδία της οικογενειακής ατμόσφαιρας που τον σημάδεψε. Η προδοσία της οικογένειας, η βάση που έχει ανάγκη κάθε άνθρωπος είχε γκρεμιστεί από νωρίς.
Και τότε εμφανίζεται μια κοπέλα να του θυμίσει τον αγνότητα του έρωτα που είχε ξεχάσει. Μαζί με τους δυο μνηστήρες της. Τους παίρνουν μαζί και στον δρόμο συναντάνε την προσωποποίηση της παρακμής μιας ανθρώπινης σχέσης. Ένα ζευγάρι που έχασε τον δρόμο του και ένα ατύχημα που γίνεται η αφορμή να σπάσει το γυαλί της ρουτίνας και να πέσουν οι μάσκες μιας συμβατικής σχέσης.
Στην επόμενη στάση που κάνουνε έχουμε την δεύτερη αγαπημένη μου σκηνή. Οι δυο μνηστήρες της Σάρα έχουν μια έντονη αντιπαράθεση. Και που είναι το περίεργο θα αναρωτηθείτε; Μα ο ένας είναι γιατρός και ο άλλος ιερέας. Η αιώνια σύγκρουση επιστήμης και θρησκείας με τρόπαιο τον λαό και στον συγκεκριμένο συμβολισμό την γυναίκα.
Και στην κορύφωση της σκηνής όταν ζητάνε από τον καθηγητή να πάρει θέση στην διαμάχη τους αυτός απαντάει απαγγέλοντας ένα ποίημα και μάλιστα ερωτικό. Πάλι η τέχνη θα βγει νικήτρια από αυτή την διαμάχη. Η τέχνη θα θριαμβεύσει, η τέχνη είναι η σωτηρία. Και η βάση της τέχνης είναι η αγάπη.
Μετά έχουμε την επίσκεψη στην ψυχρή και απόμακρη μητέρα του. Το ρολόι που θα κάνει δώρο στον αδερφό του, που του έκλεψε τον έρωτα της ζωής του, είναι το ρολόι του εφιάλτη, χωρίς δείκτες. Ο χρόνος σταμάτησε στο τραύμα του παρελθόντος. Πενήντα χρόνια πέρασαν για να βγει στο συνειδητό μέρος του μυαλού του.
Στην συνέχεια έχουμε και το δεύτερο όνειρο. Το κοίταγμα στον καθρέφτη και η αυτοκριτική μέσω της ανασκόπησης μιας ολόκληρης ζωής. Η δίκη που γίνεται πολύ αργά και η ποινή που δεν είναι ο θάνατος που θα έρθει, αλλά ο θάνατος που πέρασε. Ο θάνατος μέσα στην ζωή.
Και τέλος, η άρνηση του γιου του να φέρει στον κόσμο ένα παιδί. Στην συζήτηση που έχει στο αμάξι με την γυναίκα του είναι κατηγορηματικός. Αυτή θέλει να ζήσει, αυτός θέλει να πεθάνει. Έχουμε ξεκάθαρη αναφορά στην θεωρία του Φρόυντ και στις δυο βασικές ενορμήσεις του Εκείνου, Έρως και Θάνατος.
Αν και πολλές ταινίες του Μπέργκμαν είναι βαριές και χρειάζεται να ζοριστείς για να τις δεις, πόσο μάλλον να τις κατανοήσεις, η συγκεκριμένη αποτελεί τον τέλειο συνδυασμό κουλτούρας και ψυχαγωγίας. Σε κανένα σημείο δεν είναι κουραστική και ο ρυθμός είναι πολύ καλός.
Οι εναλλαγές του φωτισμού, η εικόνα και τα ωραία πλάνα σε μαγεύουν. Η ερμηνεία του Victor Sjostrom είναι καταπληκτική, ίσως σημαντικό ρόλο να έπαιξε ότι βρισκόταν σε παρόμοια θέση με τον πρωταγωνιστή και μπόρεσε να δώσει το απαραίτητο βάθος στον χαρακτήρα του. Τρία χρόνια αργότερα πέθανε σε ηλικία 80 χρονών, ήταν η τελευταία του παρουσία στον κινηματογράφο. Και οι υπόλοιπες ερμηνείες ήταν πολύ καλές χωρίς όμως να ξεχωρίζει κάποιος από τους υπόλοιπους ηθοποιούς.
Το όραμα ζωής του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν συγκινεί και καθηλώνει. Πρόκειται για μια υψηλού επιπέδου διαχρονική, υπαρξιακή και φιλοσοφική, αναζήτηση για την ζωή και το θάνατο.
Το Paths of Glory( ή σε μια απ' τις πολλές αυθαίρετες μεταφράσεις που γίνονται στα Ελληνικά, Σταυροί στο μέτωπο) είναι το πρώτο από μια σειρά συνεχόμενων αριστουργημάτων του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Η ταινία είναι αψεγάδιαστη και πρόκειται για έναν διαχρονικό αντιπολεμικό ύμνο.
Το σενάριο είναι το εξής. Κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου μια μεραρχία Γάλλων στρατιωτών προετοιμάζεται για μια άσκοπη επίθεση ενός, υπό την κατοχή των Γερμανικών δυνάμεων, λόφου( Ant Hill ). Η απόφαση για την κατάληψη του έχει παρθεί από τον στρατηγό Mireau, ο οποίος λειτουργεί με βάση τα προσωπικά του συμφέροντα, αφού από την νικηφόρα έκβαση της μάχης έχει να κερδίσει ακόμα ένα αστέρι. Το σχέδιο όμως ναυαγεί, η επίθεση καταλήγει σε πανωλεθρία και τα Γαλλικά στρατεύματα αναγκάζονται σε άτακτη υποχώρηση, ενώ ένας λόχος δεν βγαίνει καν από τα χαρακώματα.
Και σε αυτό το σημείο ξεκινάει το δεύτερο και σημαντικότερο μέρος της ταινίας. Ο Mireau αποφασίζει να τιμωρήσει παραδειγματικά τρεις στρατιώτες με την κατηγορία της δειλίας απέναντι στον εχθρό. Το στρατιωτικό δικαστήριο αποφασίζει την τιμωρία της θανατικής ποινής, ενώ σημαντικό ρόλο στην ιστορία έχει ο ιδεαλιστής συνταγματάρχης Dax που θα υπερασπιστεί τους στρατιώτες του χωρίς να υπολογίζει την καριέρα του στον στρατό.
Μέσα στα μόλις 88 λεπτά που διαρκεί η ταινία, έχουμε δεκάδες καυστικές αναφορές στην υποκρισία που επικρατεί στον στρατό, την υποταγή ενός πλήθους στις φιλοδοξίες ενός ανθρώπου, φιλοσοφικά και υπαρξιακά ερωτήματα για τον θάνατο και την ζωή, δημιουργία αντιπολεμικής κουλτούρας και άνοιγμα απίστευτων πνευματικών οριζόντων.
Ο στρατός είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας και αυτό καυτηριάζει ο Κιούμπρικ. Η υποκρισία του συστήματος, η παράνοια του πολέμου και η απαξίωση της ανθρώπινης ζωής( ο στρατηγός αποφάσισε να επιτεθεί ξέροντας ότι θα μείνει ζωντανό μόνο το 25% του στρατεύματος).
Λίγοι αποφασίζουν αν θα πεθάνουν πολλοί. Ήρθαμε και φεύγουμε από αυτή την ζωή χωρίς να έχουμε κανένα απολύτως λόγο για την εξέλιξη της. Η συζήτηση των δυο στρατιωτών πριν πάνε στην μάχη, ξέροντας ότι θα πεθάνουν, είναι άκρως απολαυστική. Η αναφορά, του καταδικασμένου σε θάνατο, Lejeune ότι αυτός θα πεθάνει ενώ η κατσαρίδα που τριγυρνάει στο πάτωμα θα ζει, είναι ανατριχιαστική.
Μέσα σε όλο αυτό το χάος της ανθρώπινης παρακμής, βρίσκεται μια αχτίδα φωτός στον συνταγματάρχη Dax, τον οποίο υποδύεται εξαιρετικά ο Κερκ Ντάγκλας. Αναλαμβάνει να υπερασπιστεί τους καταδικασμένους, πριν καν γίνει η δίκη, σε θάνατο στρατιώτες. Άλλη μια αναφορά, που ξεφεύγει από την μικρογραφία του στρατού, για την διαφθορά της δικαιοσύνης και το απάνθρωπο της εφαρμογής της θανατικής ποινής. Η μοναξιά του ενός, του διαφορετικού, του εκλεκτού απέναντι στην σαπίλα ενός συστήματος.
Η επιλογή των τριών στρατιωτών δεν είναι τυχαία. Ο ένας επιλέχτηκε με κλήρωση, ο άλλος επειδή είχε προσωπική κόντρα με τον διοικητή του λόχου του και ο άλλος επειδή ήταν δακτυλοδειχτούμενος λόγω αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Η τύχη( ή μοίρα όπως το βλέπει κανείς) , η εκδίκηση και η προκατάληψη παίζουν ρόλο για τον θάνατο, μεταφορικά και κυριολεκτικά, ενός ανθρώπου.
Ενώ και ο τρόπος που πεθαίνουν είναι συμβολικός. Ο πρώτος πεθαίνει πάνω στο κρεβάτι του πόνου( υψηλού επιπέδου μαύρο χιούμορ) , ο δεύτερος παρακαλώντας τον θεό να τον σώσει και με κλειστά μάτια απέναντι στον θάνατο και ο τρίτος με το κεφάλι ψηλά. Οι τρεις επιλογές που έχει για να πεθάνει ένας άνθρωπος. Άρρωστος, προσκολλημένος σε έναν αόρατο θεό ή θαρραλέος απέναντι στην ματαιότητα.
Υπάρχουν δεκάδες σκηνές που θα μπορούσα να σχολιάσω, δεκάδες αναφορές που δεν έπιασα ή μπορεί να τις έπιασα και λάθος. Ας δει ο καθένας την ταινία και ας βγάλει τα προσωπικά του συμπεράσματα.
Για το τέλος αφήνω την επική σκηνή, με την οποία κλείνει η ταινία, με την Γερμανίδα τραγουδίστρια να τραγουδάει μπροστά σε ένα κοινό αποκτηνωμένων Γάλλων στρατιωτών. Μόλις ξεκινάει το τραγούδι όμως όλοι σταματάνε και εμφανίζεται ο άνθρωπος που είχε χαθεί στην φρίκη του πολέμου. Η τέχνη ενώνει και είναι το σημείο αναφοράς της ανθρώπινης ύπαρξης. Η μοναξιά απέναντι στον θάνατο μόνο έτσι μπορεί να νικηθεί. Και ο Κερκ Ντάγκλας να λέει στον λοχία, που πάει να τους επαναφέρει στην πραγματικότητα, να τους δώσει άλλα τρία λεπτά. Αυτά τα τρία λεπτά ίσως κάποτε, με ταινίες σαν αυτή, να γίνουν μια ολόκληρη ζωή.
.jpg)
.jpg)